Geologija ležišta zeolitskih tufova Srbije

Abstract

Zeoliti čine grupu prirodnih i sintetičkih neorganskih jedinjenja, koja poseduje specifične fizičko-hemijske osobine pogodne za industrijsku primenu. Zeolit, ""kamen koji ključa"" (grčki zeo = ključa; lithos =stena) je naziv za određenu vrstu prirodnih alumosilikatnih minerala, koji je potekao od švedskog mineraloga Kronšteda davne 1756. godine. Prema genezi, raznovrsnosti hemijskog sastava, strukturnim karakteristikama i primeni, zeoliti čine specifičnu grupu alumosilikatnih minerala u okviru grupe tektosilikata. Prirodni zeoliti se javljaju kao vodeni alumosilikati alkalnih i zemno-alkalnih metala. Prirodna zeolitska sirovina predstavlja za sebe rudnu stenu, koja sadrži zeolite, najčešće hojlanditske, šabazitske ili analcimske serije, do 80-95% sa mineralnim primesama vezanim za genezu datog ležišta. Stene koje sadrže zeolit, posle usitnjavanja i sejanja na frakcije određene krupnoće, u većini slučajeva bez obogaćivanja i druge bilo kakve prerade, koriste se kao gotov produkt u raznim granama industrije i poljoprivrede. Data je detaljna geološka karakterizacija prirodnih zeolita najznačajnijih srpskih ležišta. Veliki broj pojava i ležišta prirodnih zeolita piroklastičnog porekla (zeolitskih tufova) široko rasprostranjenih u miocenskim sedimentima Srbije kao što su: Zlatokop (Vranjski basen), Igroš, Jablanica 1 (Kruševački basen), Beočin (Fruška Gora), Toponica (Kosovska Kamenica) i Slanci (Dunavski ključ kod Beograda) predstavljaju ekonomski veoma važnu mineralnu sirovinu. Osnovni korisni mineral je HEU-tipa i uglavnom se radi o klinoptilolit-hojlanditskoj mineralnoj seriji.